Gaiplik
Ölüm tehlikesi içerisinde kaybolan veya kendisinden uzun süredir haber alınamayan kişiler hukuksal olarak gaip sayılır. Gaip kişi ölmesine kesin gözle bakılamayan fakat ölümü hakkında kuvvetli olasılık bulunan kişilerin ölmüş sayılması halinde hak sahibi olabilecek kişilerin başvurabileceği bir yoldur.
Bir kişinin gaip statüsüne sokulabilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir. Bunlar;
1-Ölüm tehlikesi içerisinde kaybolma veya kendisinden uzun süre haber alınamama
Gaip sayılması istenen kişinin, ölümü kuvvetle muhtemel sayılabilecek bir olay içerisinde kaybolmuş olması veya kendisinden uzun süre haber alınamamış olması gerekmektedir. Kişinin kendisinden uzun süre haber alınamaması şartının gerçekleşebilmesi için haber almama durumunun olağan akışa aykırı bir biçimde gerçekleşmesi ve kişinin ölmüş olabileceği ihtimalini kuvvetlendirecek şekilde gerçekleşmesi gerekmektedir.
2-Yasal sürelerin geçmesi gerekmektedir.
Kişinin gaip sayılabilmesi için gaip sayılmasına sebep olan olaylar üzerinden belirli sürelerin geçmiş olması gerekmektedir. Bu süreler ölüm tehlikesi içerisinde kaybolmasından itibaren 1 yıl, kişiden uzun süredir haber alınamaması halinden itibaren 5 yıldır.
3- Gaiplik kararını yetkili kişilerin istemesi gerekmektedir.
Türk Medeni Kanunu'na göre gaiplik kararını istemeye yetkili olanlar hakları ölüme bağlı olanlardır. Bu durumdan gaip sayılan kişinin yasal veya atanmış mirasçılarının başvurabileceği görülmektedir. Ayrıca belirli koşullarda da hazinenin de gaiplik davası açabileceği hukukumuzda kabul edilmektedir.
4- Kişinin gaip sayılması istemi yetkili ve görevli mahkemeden talep edilmelidir.
Gaiplik kararını vermeye yetkili olan mahkeme gaibin Türkiye'deki son yerleşim yeridir. Eğer gaip Türkiye'de hiç yerleşmemişse nüfus sicilinde kayıtlı olduğu yer, böyle bir yer de yoksa anasının veya babasının bulunduğu yer Sulh hukuk mahkemesidir.
5- İlan sürelerinin dolması gerekmektedir.
Mahkeme gaipliğine karar verilecek kişi hakkında bilgisi bulunan kimseleri, belirli bir sürede bilgi vermeleri için usulüne göre yapılan ilanla çağırır. İlk ilanın yapıldığı günden itibaren 6 ay beklenilir ve en az iki ilan yapılması gerekmektedir. Gaip kişi için yapılan ilanda; gaip sayılması istenen kişi ilan süresi dolmadan ortaya çıkar, kendisinden haber alınır veya öldüğü tarih tespit edilirse gaiplik istemi düşmektedir. İlandan sonuç alınamazsa mahkeme gaipliğe karar verilir.
Yukarıda belirtilen şartların tamamı olayda bulunduğu zaman kişi için gaiplik kararı alınabilir. Gaiplik kararı geriye etkili sonuç doğuracağı için ölüm tehlikesinin gerçekleştiği veya son haberin alındığı tarihten itibaren hüküm doğurur.
Gaiplik Kararının Evliliğe Etkisi
Gaiplik kararı evliliği direkt sona erdirmez. Evliliğin sona ermesi için evliliğin feshinin talep edilmesi gerekmektedir. Evliliğin feshi, gaiplik kararı için açılacak olan davayla birlikte talep edilebileceği gibi gaiplik kararının verilmesinden sonra açılacak olan ayrı bir dava ile de istenebilir.
Gaiplik Kararının Miras Hukuku İle İlgisi
Gaiplik kararı ile birlikte gaip kişinin kişiye bağlı hakları sona ermekteyken malvarlığına ilişkin hakları yasal veya atanmış mirasçılarına geçmektedir. Fakat bu devir bazı şartlara bağlı olarak yapılmaktadır. Hakkında gaiplik kararı verilmiş kimsenin mirasçıları tereke malları kendilerine teslim edilmeden önce ileride ortaya çıkabilecek üstün hak sahiplerinin veya gaibin hakkını koruma amacıyla teminat göstermeleri zorunludur. Verilecek olan bu teminat ölüm tehlikesi içerisinde kaybolma tarihinden itibaren 5 yıl, uzun zamandan haber alınamaması durumundan itibaren 10 yıl ve herhalde gaibin en çok 100 yaşına varmasına kadar geçecek süre için verilir. 5 yıl tereke mallarının tesliminden; 15 yıl ise son haber tarihinden itibaren hesaplanır.
Gaip mirasın açıldığı anda ortada bulunmayan veya sağ olup olmadığı ispat edilemeyen mirasçının miras payı resmen yönetilmektedir.Mirasın açıldığı anda ortada bulunmayanın sağ olmaması hâlinde onun miras payı kendilerine kalacak olanlar, gaipliğe ilişkin sürelere ve usule uyarak o kimsenin gaipliğine karar verilmesini ve miras payının kendilerine teslimini isteyebilirler.
Yargıtay 5.Hukuk Dairesi 05.02.2024 T., 2023/11042 E., 2024/1116 K. Sayılı Kararı
“...Ölüm tehlikesi içinde kaybolan veya kendisinden uzun zamandan beri haber alınamayan bir kimsenin ölümü hakkında kuvvetli olasılık varsa, hakları bu ölüme bağlı olanların başvurusu üzerine mahkeme bu kişinin gaipliğine karar verebilir. Yetkili mahkeme, kişinin Türkiye'deki son yerleşim yeri; eğer Türkiye'de hiç yerleşmemişse nüfus sicilinde kayıtlı olduğu yer; böyle bir kayıt da yoksa anasının veya babasının kayıtlı bulunduğu yer mahkemesidir...” şeklindedir.
