Anonim Şirketlerde Hukuki Sorumluluk
Türk Ticaret Hukukunda ticari şirketler; sermaye şirketleri ve şahıs şirketleri olmak üzere gruplandırılmıştır. Sermaye şirketleri; anonim şirket, limited şirket, kooperatif ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket iken şahıs şirketleri; kollektif şirket ve adi komandit şirkettir. Sermaye ve şahıs şirketleri arasındaki temel farklılık, sorumluluk bakımındandır. Şöyle ki;
Sermaye şirketlerinde ortaklar, şirkete karşı yalnız taahhüt etmiş oldukları sermaye ile sorumludurlar. Oysa şahıs şirketlerinde durum farklıdır. Şahıs şirketleri, ortaklık unsurunun ön planda olduğu ve her bir ortağın sınırsız sorumlu olduğu şirket türüdür. Bu sebeple sermaye şirketleri kişilere uzun vadede risksiz bir şekilde büyük ölçekli yatırımlar yapma ve kurumsallaşma imkanı sağlar. Çünkü sermaye şirketinde pay sahibi olan bir kimse taahhüt ettiği sermayeyi göstermekle kural olarak sorumluluktan kurtulur. Böyle bir durumda şahsi mal varlığını koruma altına alarak girişim ve yatırımlarına şirket vasıtasıyla devam eder. Hisse senetleri vasıtasıyla kolayca sermaye artırılıp yatırımlar yapılabileceğinden şirketin büyüme kapasitesi de fazladır. Sermaye şirketlerinin kurumsal yapısı yatırımcıların güven duymasını sağlar. Yönetim kurulu ve genel kurul organları profesyonel yönetim anlayışını sağlayarak daha şeffaf ve kurumsal bir yapı oluşturur.
Ülkemizde sermaye şirketlerinden en yaygın olanı anonim şirketlerdir. Anonim şirketler kişisel mal ile sorumluluk barındırmayan profesyonel anlayış, teşvik ve destekler ile gelişme göstermiştir. Anonim şirketler için önemli olan hususlar aşağıda maddeler halinde incelenecektir.
- Genel Hukuki Sorumluluk - TTK/553
“…1. Kurucular, yönetim kurulu üyeleri, yöneticiler ve tasfiye memurları, kanundan ve esas sözleşmeden doğan yükümlülüklerini kusurlarıyla ihlal ettikleri takdirde, hem şirkete hem pay sahiplerine hem de şirket alacaklılarına karşı verdikleri zarardan sorumludurlar
2. Kanundan veya esas sözleşmeden doğan bir görevi veya yetkiyi, kanuna dayanarak, başkasına devreden organlar veya kişiler, bu görev ve yetkileri devralan kişilerin seçiminde makul derecede özen göstermediklerinin ispat edilmesi hâli hariç, bu kişilerin fiil ve kararlarından sorumlu olmazlar.
3. Hiç kimse kontrolü dışında kalan, kanuna veya esas sözleşmeye aykırılıklar veya yolsuzluklar sebebiyle sorumlu tutulamaz; bu sorumlu olmama durumu gözetim ve özen yükümü gerekçe gösterilerek geçersiz kılınamaz…
Söz konusu maddeye göre kurucu ortak, yönetim kurulu üyeleri, tasfiye memurları ve denetçilerin Kanun ve yönetmeliklere ek olarak bulundukları sermaye şirketinin faaliyetiyle ilgili tebliğleri de yakından takip etmeleri gerekmektedir. Örneğin; BDDK, SPK, Rekabet Kurumu gibi kurumlar sermaye şirketinin alanı ile ilgili bir tebliğ yayınlamış olabilir. Bilgi akışını düzenli bir şekilde takip etmek ve olası yeni hukuki sorumluluklardan doğru zamanda haberdar olmak anonim şirketin geleceği bakımından hayati önem taşır.
- Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluğu
Anonim şirketlerde pek çok sorumluluk yönetim kurulu üyelerine yüklenmiştir. Bunlardan en önemli olanlar şu şekildedir;
- Yönetim kurulu üyeleri, şirketin borca batıklığını tespit ettikleri bir durumda bunu derhal anonim şirketin bulunduğu yer Asliye Ticaret Mahkemesine bildirmek ve ortaklığın iflasını istemek zorundadır.
- Yönetim Kurulunun defter tutma yükümlülüğü vardır. Kapsamı TTK’ da belirtilen bu defterleri özenli ve usulüne uygun olarak tutmak zorundadır.
- Yönetim kurulu alacağı kararları şirketin ve ortakların menfaatlerine uygun şekilde almak ve dikkat ve özen yükümlülüğüne uygun davranmak zorundadır.
- Yönetim Kurulu üyelerinin sadakat borcu vardır. Bağlı bulundukları şirket aleyhine başka şirketler ile çalışamazlar.
- Şirket yönetim kurulu üyeleri genel kuruldan izin almadan kendisi veya başkası namına işlem yapamaz.
- Hisse senetleri bedellerine mahsuben pay sahipleri tarafından yapılan ödemelerin doğru ve eksiksiz bir şekilde yapıldığını takip etmek de yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğundadır. Aksi halde sermayeyi koruma borcuna aykırılık söz konusu olabilir.
- Genel Kurulun aldığı bir kararın nedensiz bir şekilde yerine getirilmemesi de sorumluluk doğuran hallerden biridir.
- Esas sermayenin değiştirilmesinde Kanun hükümlerine aykırılık olması halinde de sorumluluk altındadır.
Görüleceği üzere sermaye şirketlerinin dinamik ve profesyonel yapısından ötürü münhasıran ortaklar değil, yönetim kurulu üyeleri sorumluluk altındadır. Ayrıca bazı durumlarda yönetim kurulu üyeleri şahsi sorumluluk altındadır. Şöyle ki;
- Yeni seçilen veya tayin edilen yönetim kurulu üyeleri, kendinden önceki üyenin belli olan yolsuz işlemlerini denetçilere bildirmeye zorunludur.
- Yönetim kurulu üyelerinin görevlerini yaptıkları sırada işledikleri haksız fiillerden dolayı anonim ortaklık sorumludur. Fakat ortaklığın haksız fiili işleyen yönetim kurulu üyesine karşı bu nedenle doğan tazminat borcundan dolayı rücu hakkı vardır.
- Yönetim kurulu üyeleri şahsi menfaatlerini veya altsoy ve üstsoyundan birisi ile eşi ve üçüncü dereceye kadar kan ve kayın hısımlarının menfaatlerini ilgilendiren hususların görüşmelerine katılamazlar.
- Şirketin iflas etmesi durumu yönetim kurulu üyelerinin kusurundan kaynaklanıyorsa bu durumda şahsi sorumluluk hasıl olur.
- Esas sözleşmede münhasıran görev bir üyeye verilmemişse yönetim kurulu üyeleri müteselsil sorumludur.
İLGİLİ YARGITAY KARARI
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2017/47 E., 2019/1040 K. Sayılı İlamı;
“…Davalı yönetim kurulu üyelerinin aynı zamanda bazı Uzan Grubu şirketlerinin de yöneticisi oldukları, hissesi devralınan şirketlerin finansal durumlarının kötü olduğunu bilebilecek durumda oldukları dosya kapsamından anlaşılmaktadır. Bu itibarla davalı yönetim kurulu üyelerinin hisselerini devraldıkları Uzan Grubu şirketlerinin finansal durumlarının kötü olduğunu bilmeleri gerektiğinin anlaşılması karşısında, davalı yönetim kurulu üyelerinin yukarıda bahsedildiği üzere özen yükümlülüğüne aykırı davrandıklarının ve davalıların eylemiyle şirketin esas sermayesinin hisseleri alınan şirketlere aktarıldığının kabulü gerekmektedir.
Dosya kapsamında bulunan bilirkişi raporu mali incelemeler bölümünde, şirketin faaliyetinin bulunmamasına karşılık iştirak yatırımlarında bulunularak ödemeler yapıldığı ve şirketin borç altına sokulduğu tespit edilmiştir. Bu durum karşısında davacı tarafından zararın varlığının ispat edildiği ve zararın anılan işlemlerin yapıldığı anda gerçekleşmiş olduğu kabul edilmelidir…” şeklindedir.
Yargıtay Kararından da görüleceği üzere yönetim kurulu üyelerinin özen yükümlülüğüne aykırı davranarak ortaklığı zarara uğratacak işlemler yapmaları sorumluluklarını doğurur.
